100 روز، 100 نکته درباره شناخت احساسات| بخش اول

فرض کنید شما، یک فرد روحانی و یک مجرم در فروشگاهی هستید و ناگهان سارقی وارد فروشگاه می‌شود. به طور حتم، واکنش عاطفی این سه نفر به فرد سارق متفاوت خواهد بود. شما ممکن است بترسید. مرد روحانی از جنبه مهر و شفقت وارد گفتگو با سارق بشود و در نهایت فرد تبهکار یا همان مجرم  با ضرب و شتم کاسه زانوی سارق را بشکند. یک صحنه و سه واکنش. گی هندریکس در «کتاب یکسال زندگی آگاهانه» با این حکایت می‌خواهد بگوید که هر کدام از ما مسئولیت کامل احساسات‌مان را بر عهده داریم. او می‌گوید که در صورت نپذیرفتن مسئولیت احساسات‌مان همیشه این گرایش وجود دارد که باور کنیم که احساسات ما به دلیل رفتار دیگران بوجود آمده است. این باور ما را در موقعیت قربانی یا مظلوم قرار می‌دهد. وقتی قربانی یا مظلوم می‌شویم یعنی کس یا کسانی قدرت را از ما سلب می‌کنند.

هر وقت صحبت از قدرت می‌شود خودِ من هم یاد کسی می‌افتم که آنقدر زور و توانایی دارد که می‌تواند خواسته‌اش را پیش ببرد و دیگران را برای رسیدن به اهدافش مجاب و یا در بدترین حالت اسیر کند. “قدرت” واژه‌ای پرطمطراق است که هر جنبده‌ای دوست دارد مالکش بشود.

موضوع این مقاله در قالب یک بررسی خودشناسی است. لذا محور گفتگوی ما بر سر چیستی قدرت نیست. قدرت می‌تواند بیرونی باشد مثل حاکم شدن فرد یا گروهی بر گروه یا یک ملت و می‌تواند درونی باشد مثل حاکم شدن بر امپراطوری درون خود. موضوع این مقاله بر قدرت در نوع دوم متمرکز است.

هر کس که در مسیر خودشناسی و رشد گام گذاشته باشد حتمن این جمله را شنیده  است که “امپراطور وجود خودت باش.”  ولی، درعمل می‌بینیم که تا کسی کاملن بر خودش مسلط نشده نباشد نمی‌تواند از تند بادهای احساسی و رفتاری ناشی از تعامل با دیگران در امان باشد. انسان‌های بزرگی مانند گاندی نمادی روشن از این موضوع هستند. آنها با تسلط بر خود توانسته اند به قدرت دست پیدا کنند. قدرتی که برای همه قابل احترام است.

برای من اینطور بود که با خواندن «کتاب قدرت حقیقی، اثر گری زوکاو» تمام معادلاتم از مفهوم قدرت به هم ریخت. در این کتاب، گری زوکاو به جای کلمه قدرت از واژۀ قدرت حقیقی استفاده میکند. او قدرت حقیقی را در هماهنگی بین شخصیت و جان می‌بیند و راه رسیدن به این قدرت حقیقی را در هشیاری نسبت به احساسات می‌داند.

احساسات یا همان عواطف ما تعیین کننده رفتارها و عملکردمان هستند. از این نظر، هوشیاری عاطفی یعنی داشتن قدرت حقیقی. یعنی جایی که ما به جان خود وصل هستیم و هر کاری که می‌کنیم از جان و دل ما برمی‌خیزد. یعنی ما معنی زندگی خود را درک کرده‌ایم.

دو سه سالی می‌شود که در مسیر خودشناسی هستم. شروعش با درد بسیار بود. مسیری که نه به اراده خودم که به دست امدادگر روزگار در آن راه می‌پیمایم. با کتاب‌های زیادی آشنا شده‌ام که یک حرف مشترک دارند. آن حرف مشترک اینست: در لحظه حال زندگی کن. برای در لحظه بودن حس‌هایت را بشناس و بدون قضاوت و سرکوب آنها را بپذیر.

وقتی می‌بینم که راه خوشبختی و سعادت از این مسیر به ظاهر کوتاه می‌گذرد وسوسه می‌شوم که آن را انجام بدهم و خوشبختی را در آغوش بگیرم. اما، در عمل می‌بینم که درک و شناخت عواطف و احساسات به همین سادگی نیست. هر چند ممکن است این کار برای کسان دیگر آسان باشد اما، برای من که سال‌ها دور ازعواطف و احساس‌های واقعی به عنوان انسانی منطقی و دستاوردطلب زندگی کرده است؛ این موضوع یک چالش واقعی است. به همین منظور مبارزه را پذیرفته‌ام و قرار است در مدت صد روز آینده با هدف آشنایی با موضوع احساسات و عواطف و نحوه هوشیار کردن آنها مطلب بخوانم، تمرین شخصی انجام بدهم و در این پست روز نگاری داشته باشم.

بدون وابستگی به نتیجه کار، تمام تلاشم را می‌کنم که در وهله اول به انجام این کارها متعهد باشم؛ متعهد به خواندن کتاب‌های مرتبط با موضوع و افزایش سطح آگاهیِ دانشی‌ام، متعهد به نوشتن هر روزه تجربه‌هایم. در وهله دوم، انجام تمرینات روزانه و نتایج تمرینات شخصی‌ام را در قالبی مناسب و با تمام راستی و صداقتم در اینجا ثبت کنم.

هر کار بزرگی با اولین قدم آغاز می‌شود. با نوشتن این مقدمه، من نیز راه شناخت احساسات و هوشیاری عاطفی را در پیش می‌گیرم. امیدوارم دوستان عزیز در این مسیر با کامنت کردن تجربه و احساساتشان همراهم باشند.

1

1402/9/20

خستگی برای من در لباس ناراحتی و غم ظاهر میشود

ساعت دو و نیمه و منتظرم پسرم از مدرسه بیاد. مثل هر روز در رو به روش باز می‌کنم و با لحن لوسی میگم: سلااااام . دو دوووووو. ماماااااا. اونم واکنش هر روز رو به من نشون میده. اما یهو به من گفت: «مامان چته؟ ناراحتی؟»

من: نه ناراحت نیستم. فقط، کمی خسته‌ام.

پسر: اما به نظرم ناراحتی. چیزی شده؟

من: نه بخدا، حالم خوبه. شاید کمی زیادی به خودم فشار آوردم و کارهام رو پشت سر هم و بی وقفه انجام دادم. واقعن خسته‌ام نه ناراحت.

میرم توی دستشویی و به چهره‌م نگاهی میندازم. ابروها آویزون. چشمها بی‌روح و آویزون.  پوست صورتم بی‌رمق و بی‌حال. به خودم میگم: «طفلکی بچه راست میگه. این قیافه یک آدم غمزده و ناراحته. اما من که واقعن ناراحت نیستم.» همین موقع جرقه‌ای به ذهنم رسید. خستگی منو ناراحت و غمناک نشون میده. درک این نکته برام در حکم اورکا اورکای ارشمیدس بود. به خودم میگم که باید قول بدی از این به بعد اینقدر کار نکنی که از پا دربیایی. این نکته برام خیلی ارزشمند بود. خاطرات زیادی برام بالا اومد که در شرایط مشابه خیلی‌ها فکر کردن که من غمناکم نه خسته!

2
1402/9/21

گاهی منشا احساسات ما محیط است

امروز بعد از دو ماه برای انجام چند کار اداری به وزارتخانه رفتم. قبل از رفتن به خودم این نکته را یادآور شدم که من مسئول تمام واکنش‌های عاطفی‌م هستم. با این تاکید می‌خواستم در انتخاب واکنش‌هایم به همکارانی که می‌دیدم هوشیار باشم.

جالب است که متوجه شدم که در بیشتر صحنه‌ها واقعن نمی‌دانستم چه حسی به رخداد جاری یا حرف‌ها دارم. از خودم می‌پرسیدم: « به این گفتگو چه حسی داشتی؟» و هیچ جوابی نداشتم. تجربه یک نوع بی‌حسی که برایم آشنا بود. مثلن دقیقن نمی‌دانستم که از آمدن به این محیط خوشحال هستم یا نه. با دیدن فضای سرد و بی‌روح و کلیشه‌ای راهروها هم دچار همین سردرگمی شده بودم. نمی‌دانستم از این فضا بیزارم یا نسبت به آن بی‌تفاوتم.

از اینکه من از این محیط خارج شده بودم و هر روز مجبور به انجام کارهای روتین و ملال‌آور نبودم خوشحال بودم. همین حس را دوست داشتم کامل به سوال کننده‌ها منتقل کنم. اما انگار نمی‌توانستم. چرایش را نمی‌دانم!

نکته عجیب این بود که با ورودم به آن محیط خیلی از رفتارهایم بر اساس مراودات گذشته شکل گرفت. هر از گاهی، به خودم می‌گفتم: «حواست هست؟» اما واقعن حواسم نبود و من داشتم روی سیستم خلبان خودکار حرف می‌زدم.

نکته‌ای که امروز برایم جلب توجه کرد همین تاثیر محیط بر تکرار مدل فکری، حسی و رفتاری گذشته‌ام بود. پس فکر کردم که بهتر است برای ورود به محیط‌هایی که از قبل از سمی بودن آنها اطلاع دارم این نکته را به خودم یادآور بشوم. البته فکر کنم برای عملی کردن این نکته باید به موضوعات دیگری هم توجه کنم. از اینرو، این موضوع را جزو آندسته از مطالبی می‌گذارم که باید بررسی شود. باید در مورد رابطه بین محیط و احساسات در منابع مرتبط مطالعه کنم.

یعنی، باید یاد بگیرم که در محیطی که مقایسه و رتبه بندی به شدت انجام می‌شود من چکار بکنم که تسلیم خلبان خودکارم نشوم و آگاهانه‌تر اقدام کنم.

3

1402/9/22

از نقش اضطراب در اهمالکاری‌هایمان غافل نشویم

امروز صبح وقتی به مراقبه نشسته بودم، این فکر به سرعت از ذهنم گذشت: «بعد از پنج ماه هنوز حکمم را نزده‌اند. تا پایان سال هم که چیزی نمانده. نکنه این سهل انگاریشان …» تا ته فکر را رفتم. یهو متوجه شدم از قفسه سینه تا سرم داغ شد. می‌دانستم که اینها از نشانه‌های اضطراب است.

در کسری از ثانیه من به آینده نامعلومی رفته بودم و حتمن ترسیده بودم که متحمل ضرر و زیانی بشوم. این ترس به شکل اضطرابی نامرئی در وجودم نمایان شده بود. اضطراب شدت گرفته بود و در دست‌هایم بی‌قراری را حس می‌کردم. همین طور که آرام نشسته بودم شاهد این ماجرا شدم. متوجه شدم که کنترل حضورم در آن لحظه و انجام کاری که در حال انجامش بودم را از دست داده‌ام. همین موقع بود که چیزی به ذهنم رسید؛ این اضطراب است که ما را از خودمان، شادی و لحظه حال دور می‌کند.

خیلی طول کشید تا من ریتم خودم را بدست آوردم. توسط افکار منفی بمباران شده بودم و حالا در گردو غبار برخواسته از خرابی این فکر منفی، من داشتم تلاش می‌کردم تا خودم را دوباره پیدا کنم. به خودم گفتم: «تو در الان و اینجایی. در خانه و هنوز اتفاقی نیفتاده. آرام باش» آرامش که آمد و نشانه‌های اضطراب که رفتند به خودم گفتم: «این اضطراب بی‌علت نبود؛ پیامی داشت. آیا پیامش را گرفتی؟» پیامش برایم آشکار بود؛ کمی باید از انفعالم نسبت به موضوع بکاهم و اقدامات بیشتری انجام بدهم.

می‌توانستم راه حل همیشگی -نه بابا اینا فکر بود. بیخیال!- رو پیش بگیرم. اما این راه حل خوبی نیست. اضطرابم را شاهد شدم و از وجودش به این نتیجه رسیدم که برای جلوگیری از پیامدهای ترسناک و بد باید کاری واقعی انجام بدهم.

در زندگی واقعی، اکثر افراد در جریان این اضطراب‌ها گم می‌شوند. این گم شدن آنها را در انجام سایر وظایف و لذت بردن از زندگی دور می‌کند. نکته‌ای که امروز توجه‌م را جلب کرد این بود که چقدر راحت ترس و اضطراب می‌تواند ما را از سرزندگی و شور دور کند.

۴

1402/9/23

حق به جانبی در لباس خشم

امروز خشم را تجربه کردم. خشم هیولایی قدرتمند است که من خیلی کم از پسش برمیایم. امیر از من پرسید سهمیه ارزیت را نمی‌خری؟ هر کس دو هزار دلار سهمیه داره. خوبه که سهمت رو بخری.

من: نیازی به ارز ندارم. به خریدش هم فکر نمی‌کنم.

امیر: نیاز داشتنی نمی‌خواد. تو سهمت رو می‌خری و نگه می‌داری. نمی‌دونم چرا نمی‌خری؟

من: چون داستان این سهمیه بندی و فروش رو توی این موقعیت اقتصادی نمی‌فهمم. تو به من بگو وضعیت ارزی در کشور چطوره؟

امیر: خب، ارز کمه.

من: اوکی. و وضعیت پول داخلی چی؟

امیر: زیاده و البته منشا تورمه.

من: و دولت چرا در شرایطی که ارز کمه و پول داخلی زیاد باید اینکار را بکند. یعنی کاری بکند که من و تو بریم ارز را بخریم و بیاریم بذاریم توی بالش‌هامون! من جواب این معما را نمی‌دانم. چرا با اینکه می‌داند این کار اوضاع را بدتر خواهد کرد، باز هم به این سیاست مزخرف متوسل شده است؟

امیر: من با دولت کار ندارم. اون سمت رو هم باید دید. اون سمت مردم هستند که عقلایی فکر می‌کنند و تورم و کاهش ارزش پول و … را در زندگی‌شون به حساب می‌آرن. منِِ شهروند چکار دارم که چه مشکلی وجود دارد. من به فکر بازده پول و قدرت خرید خودم هستم.

همینجا بود که عنان از دستم رفت و صدایم دیگر آن صدای آدمِ منطقی نبود. گفتم: آخر او نمی‌فهمد چکار دارد می‌کند. اوست که دارد تاوان بدکاری و سوءمدیریتش را می‌دهد. من چرا باید با دو دست گُه به بار آمده او را به هم بزنم. در همین حین متوجه فیگور تحقیر کننده او شدم که با ادا و اطوارهای خاص خودش با کلماتی مثل اینکه “وقتی حرف می‌زنی علمی حرف بزن” آن روی مرا بالا آورده بود.

قلبم مثل گنجشکِ گیر افتاده در دامی در سینه‌ام پرپر می‌زد و گوش‌هایم داغ و از سر و صورتم آتش می‌بارید. یک آن به خودم آمدم. به خودم نهیب زدم؛ هی حواست رو جمع کن، خشم آمده است. نگاهش کن. داغی سر، صورت برافروخته، تپش قلب و فکی که می‌لرزید. گفتم: من الان به ادامه بحث علاقه ای ندارم. اما کافی است بگویم که ما با دو نگرش با هم حرف می‌زدیم. نگرش من انسان محور بود. من خودم را یک انسان می‌دانم نه یک حیوان دست‌آموزی که هر کس بخواهد با سیاستی کثیف و اشتباه او را دست‌مایه افتضاحات آینده بکند.

او صحنه را ترک کرد. من هنوز عصبانی بود. به سرعت کتابی را از روی زمین برداشتم تا بخوانم. یادم افتاد این کار یعنی سرکوب احساس. کتاب را زمین گذاشتم. چشم‌هایم را بستم و در آرامش درونم تمام ماجرا را یکبار دیگر مرور کردم.

خشم نمی‌تواند به سمت خودمان باشد. خشم همواره عامل بیرون دارد. یک تحریک بیرون خشم را مشتعل و فعال میکند. برای من عامل تحریک، نادیده گرفته شدنی بود که از ادا و اطوار آن فرد به چشمم آمد. خشم با حس قضاوت شدن تحریک می‌شود. من از اینکه داشتم مورد قضاوت واقع میشوم اذیت بودم.

سر فرصت رفتم و قسمت خشم از کتاب قدرت حقیقی را مجدد خواندم. این قسمت برایم جالب بود: «خشم به یک هدف حمله می‌کند و هدف حمله ممکن است یک انسان دیگر، گروهی دیگر یا کل هستی باشد. خشم، حق به جانب و خودبین است. خشم به صدای دیگران گوش نمیدهد، به آنها احترام نمی‌گذارد و توجه نمی‌کند. خشم، دیگران را مقصر، قابل سرزنش، زیردست و ناشایست می‌داند. خشم، فقط به خودش اهمیت می‌دهد و دوست دارد آن چه را می‌خواهد، مطابق با شرایط و زمان دلخواهش داشته باشد. خشم، نقش قاضی، هیات منصفه و جلاد را همزمان بر عهده می‌گیرد و هیچ کس حق ندارد به حکم صادر شده اعتراض کند.»

به خودم می‌گویم: «که این طور، من حق به جانب بوده‌ام.» راستی اگر نظر من اشتباه باشد و این جبهه‌گیری داستانی باشد که …

امروز، مثل یک باستان‌شناس خشمم را کشف کردم و امیدوارم با ناظر بودن و دیدن او بتوانم به شناخت نسبی از  این حس برسم.

۵
1402/9/24

مدیریت استرس به کمک مدیریت زمان

امروز خیلی تحت فشار کارها بودم. کارهای زیادی که فقط خودم از پس‌شون برمی‌‎‌‌اومدم و البته که برای همه آنها هم وقت نداشتم.
جلوی آینه ایستاده بودم و به خودم نگاه می‌کردم. اونقدر زل زدم به آینه که ترس برم داشت. یک لحظه نمی‌دونستم منم اونو نگاه می‌کنم یا اونه که با خشم و عصبانیت به من خیره شده. گفتم: خسته شدی؟ گفت: نه بابا برو خودکشی کن. پوزخندش توی دلم نقش انداخت.
استرس امروزم بیشتر به دلیل عدم مدیریت زمان و تنظیم برنامه کاری مازاد بر توانم بود. متاسفانه کلی باعث بداخلاقی و عصبانیتم شد.
نکته‌ای که امروز متوجه شدم این بود که من توان خودم رو همیشه بیشتر از حد واقعی تخمین می‌زنم و زیاد بار روی دوش خودم میذارم. من در دریای استرس غرقم و نمی‌دونم چرا به این نکته خیلی ظریف – در حد توانت کار بگیر – توجهی نمی‌کنم.

۶
1402/9/25

روحیه داشتن مساوی با  کارآمدی

امروز وضعیت روحیم خوب بود. متوجه شدم که در این شرایط توانسته‌ام به تمام کارهایم رسیدگی کنم. عجیب بود که تا این فکر به ذهنم رسید که چه خوب با این حال خوب و متعادل توانستم همه کارها را کمترین دغدغه راست و ریست کنم خاطره‌ای به ذهنم رسید.
یاد دوران دانشجویی‌م در سالهای خیلی قبل افتادم. در اون سالها به دلیل دوری از خانواده و زندگی در خوابگاه افت و خیزهای زیادی را در حالات روحیم تجربه می‌کردم. راستش انموقع نمی‌دانستم که افکار من سازنده احساساتم و آنها هم موثر بر عملکردم هستند. روزهایی که ناراحت و دلتنگ بودم، روزهایی که مشکلات و کمبودها تحت فشارم می‌گذاشتند از برنامه‌هایم درسی‌ام عقب می‌افتادم. البته این اتفاقات را به دلیل نقصی در خودم می‌دیدم و با سرزنش و قضاوت خودم شرایط را هر بار سخت‌تر و بدتر می‌کردم. با خودم گفتم کاش این اطلاعات امروز را آن موقع داشتم.
حس‌های ما گذرا هستند. در آسمان روان ما مثل ابرها در حرکتند. اینکه انتظار داشته باشیم همیشه شاد و خوشحال باشیم و غمی به ما نرسد یک توهم است. روزها غم‌آلود هم پیام خودشان را دارند. نکته در این است که بدانیم احساس‌ها در گذرند و نه حال خوب می‌ماند و نه حال بد. آن‌ چیزی که مهم است درک حس موجود در لحظه حال است.
حس خشم پیامش اینست که تو از چیزی ناراضی هستی. حس غم می‌گوید تو از فقدان و از دست دادن ناراحتی. حس ترس می‌گوید نسبت به پیامد ناآشنایی در آینده نگرانی. همین شناخت درکت را بالا می‌برد و بدون سرزنش و قضاوت خودت می‌توانی با مهربانی از آن لحظات عبور کنی.
من برای حال خوب امروزم سپاسگزار هستم.

ترس، حسی برای بقا

ظرفیت شادی

راه عبور حس‌ها را مسدود نکنید

حواس پرتی راهی برای انکار درد

سپاسگزاری روی دیگر حس شادی است

مجاز شمردن حس‌های همزمان و متضاد

زیر کوه خشم ناتوانی گیر کرده است

پذیرش سایه راهی برای یکپارچگی و دوری از حس‌های آزاردهنده

چند هفته پیش، از رفتار عده‌ای از دوستان در گروهی کاری ناراحت شدم. موضوع ناراحتیم بی‌توجهی و بی‌اعتنایی آنها به من بود. افکار زیادی به ذهنم آمد که اگر من نبودم و دیگری بود حتمن کلی چه‌چه و به‌به می‌کردند و از این حرفها.

شرم حسی ویرانگر

انکار نکردن حس یک قدم رو به جلو است

تکرار یک موضوع نشان اهمیت آن حس است